Temel bir parçacık olan Higss bozonu, nam-ı değer ‘Tanrı Parçacığı’, CERN’de yapılan deneylerle keşfedildiği günden itibaren birçok kez karşımıza çıktı. Bu önemli keşif, bizlere Evren’in ilk oluşumununda yaşanmış olabileceklerle ilgili ipuçları veriyor. Diğer bir deyişle Evrenin başlangıcı olarak kabul edilen Büyük Patlama’nın saniyenin milyonda biri kadar ertesinde ilk parçacıkların etrafa nasıl yayıldıklarını yorumlamamıza olanak veriyor. Peki bu parçacıklarla Higgs bozonunun ilgisi nedir? Neden Tanrı Parçacığı diyoruz? Cevaplar Higss bozununda saklı ve bu yazımız tam da bu konulara açıklık getiriyor.

Büyük Patlamayla bağlantısı nedir?
Evren on dört milyar seneye yakın bir süre önce Büyük Patlama ile başladı. Evrenin ilk başta ısısı aşırı yüksekti çünkü patlamadan dolayı çok büyük miktarda enerji küçücük bir alana sıkışıp kalmıştı. Dahası bu enerji, o anda kainatta var olan tek kuvvet ve süper güç idi. Aynı zamanda Evrenimiz Büyük Patlama’dan sonra doğduğunda simetrik özellikteydi, yani tüm yönlerde tam tamına aynıydı. En ufak bir çeşitlilik olmaksızın sonsuzluğa yayılıyordu. Fakat belli bir süre sonra, uzay genişleyip sıcaklık azaldıkça Evren’in sahip olduğu simetri bozuldu. Önemli olan nokta, birşeyin evrendeki simetriyi kırmış olmasıydı. Dahası bilim insanları, tek kuvvet olan süper gücün yerini birçok kuvvete nasıl bırakmak durumunda kaldığı cevaplayamamıştı. Simetrinin kırılması çok önemli bir durumun da habercisiydi. Birşey tüm bu karmaşıklığı ve çeşitliliği yaratmıştı. İşte bu birşeyin bulunuşu İskoç fizikçi Peter Higgs‘e Nobel Ödülü’nü kazandırdı. Peter Higgs, kainattaki simetri kırılmasına sebep olması muhtemel, özel bir alanın varlığını iddia etti ve bu alanı Higss alanı olarak isimlendirdi. Ayrıca yeterince yüksek bir enerji seviyesine erişildiğinde, Higss alanı harekete geçerek ‘Tanrı parçacığı’ yani Higgs bozunu denen bir parçacığı saldığını düşündü. Bu düşünce CERN’de deneyler başlattı. Araştırma merkezinde şiddetli parçacık çarpışmalarına yol açarak Büyük Patlama sırasında varolanlara yakın koşullar yaratıldı. Bu gayretler 2012’de Higss bozonun keşfedilebilmesinin duyurulmasıyla taçlandı.

• Higgs Bozonu ve Alanı Neden Önemli?
  Higss alanının önemli olmasının nedeni simetrinin nasıl kırıldığında saklıdır. Bütün uzay Higgs alanı içinde yüzüyordu ve parçacıklar sürekli olarak bu alanı kat ediyorlardı. Kainat ise tekdüze bir simetrideydi, çünkü bütün yönlere ışık hızında yayılma vardı.  Higgs alanı simetrinin kırılmasıyla birlikte çeşitlilik yanılsamasını yaratılmasını sağlamıştı. Bu durumda Higgs kuvveti çok sayıda parçacağa bir kütle verdi ve parçacıklar otomatik olarak hız kaybettiler. Bu da demektir ki parçacıkların hepsi aynı hızla yayılmaya bıraktılar. Çünkü aniden kütleye sahip oldular. Bu kütleler ise atomları oluştu ve nihayetinde de biz oluştuk. Bu durumda çeşitlilik yanılsamasını yarattı. Ayrıca atomların oluşumunu açıklayan elimizdeki en geçerli teori olan Standart Model’in bel kemiğinde de Higgs Bozonu vardır.

• Parçacıklar Nasıl Kütle Kazandı?

Higgs alanı, uzayın her yanını kaplayan görünmez bir örümcek ağı gibi düşünülebilir. Parçacıklar bu alandan geçerken, bazıları yapışkan ipliklere takılıyor; bu da onların kütle kazanmalarına ve yavaşlamalarına neden oluyor. Fakat diğer bazı parçacıklar için bu ağ bütünüyle saydam; hiç takılmadan içinden geçip gidiyorlar. Yeterince enerji verildiğinde, Higgs alanına takılan parçacıklar, enerjilerini alana aktarıp, bir Higgs bozonunu dışarı atabiliyor. Kütlesiz parçacıklar Higgs alanı ile etkileşmediklerinden, onların neden Higgs üretemeyecekleri de anlaşılmış oluyor. Parçacıklar Higgs alanıyla ne kadar etkileşirse  kütleleri de o kadar büyür. Tam tersi de doğrudur ki; parçacık alanla ne kadar az etkileşirse kütleleri o kadar az büyür. Mesela, Higss alanıyla etkileşmeyen fotonların kütleleri yoktur. Diğer bir örnek, bir masaya dokunduğumuzda, bir kütlesi olduğunu saptırıyoruz, çünkü Higss alanı onu oluşturan parçacıklara kütle kazandırmıştır.  Kendi vücudumuz dahil, sağlam bir nesne gördüğümüzde, Higgs alanının bir etkisine tanık oluyoruz.

• Higgs Alanını Hisseder miyiz?

Higss alanını hissetmeyiz. Bu durum elektromanyetik ve kütle çekim alanlarına da hissetmesekte, etkilerini hissetmemiz gibi. Mesela, etrafımıza baktığımızdan nesneleri ayırt ederiz çünkü ışık vardır. Oysa ışık elektromanyetik alanın dalgalanmasından başka birşey değildir. Yürürken yere basıyoruz çünkü kütle çekim alanı bizi dünyanın merkezine doğru çekiyor. Higss alanı parçacıklara kütle verdiği için hissetmememize rağmen bütün uzayda dolaşıyor.

• Neden ‘Tanrı Parçacığı’ Diyoruz?

Tanrı Parçacığı isminin bir şakadan ibaret olduğunu söyleseydik ne düşünürdünüz? Peter Higgs, Standart Model’i popüler dilde anlatmayı deneyen bir kitabın içinde, parçacığa adını veren ‘Şu Allahın belası parçacık bulunamadı gitti.’ sözlerini kullanmıştı. O cümle zamanla kılık değiştirdi ve ‘Tanrı Parçacığı’ ismine evrildi. Gazetelerde, televizyonlarda, sosyal medyada bu isimle popüler oldu.

Aslına bakarsak bilim, bu parçacığın Tanrıyla bir ilişkisi var mı yok mu, bu konuya bakmıyor. Bilimin aradığı cevap ilk atomların nasıl oluştuğu ve bu doğrultu da evrenin nasıl oluştuğudur.