Ekran bağımlılığı, küçük yaşlardan itibaren bile gözlemlenebilen, özellikle küçük çocuklarda ebeveyn tarafından çocuğu oyalamak, yemek yedirmek veya sakin durmasını sağlayabilmek gibi sebeplerle çocuğun ekran karşısına oturtulması ile başlayabilen, televizyon, bilgisayar, telefon ya da tablet gibi her türlü ekrana olan bağımlılığı ifade eden bir kavramdır.

Ekran karşısında çok fazla vakit geçirmek; uykusuzluk, konuşmada gecikme ve zayıf sosyal becerilere sebep olabiliyor. Uzun ekran süreleri, uzun vadeli sinir gelişimini etkileyerek ekran bağımlılığına bağlı bozukluklar için risk faktörü oluşturuyor.  Bireyler ihtiyaçları olmadığı halde bu ekranları kullanmadan duramazlar veya kullanmadıkları durumda huzursuzluk hissi yaşarlar. Özellikle çocukluk ve ergenlik dönemlerinde bu durum oldukça yaygındır. Hayatımızda özellikle pandemi sürecinin başlamasıyla birlikte önemli ölçüde etkileyen bir problem haline gelmiştir.

Alınacak küçük önlemler ise, ekran karşısında geçirilen zamanın azaltılması açısından faydalı olabilir.

• Telefonların ve sosyal ağların bildirimlerini kapatmak.
• Belli bir saatten sonra başta televizyon ve bilgisayar olmak üzere bu aletleri kapalı konuma getirmek.
• Aile ya da arkadaşlar ile geçirilen sosyal zamanları arttırmak ve bu zamanlarda televizyon gibi aletleri kapalı konuma getirmek.
• Yatak odasında televizyon, bilgisayar gibi aletler bulundurmamak.
• Cep telefonunu özellikle geceleri bulunulan odadan farklı bir yere götürmek.

Öte yandan bilindiği gibi, telefon, tablet ve bilgisayar gibi araçların yaydığı mavi ışığın uyku kalitesi üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Uykusuzluğun ya da kalitesiz uykunun başta depresyon olmak üzere genel sağlık üzerinde de negatif yönde etkileri olduğu da bilinmektedir. Bu doğrultuda her ne kadar alınabilecek bireysel önemler ile ekran kullanımı daha kontrollü bir hale getirilmeye çalışılsa da, önlenemeyen ve kontrol edilemeyen ekran bağımlılığı tedavi edilebilir bir durumdur ve profesyonel yardım almak gerekir.

Özellikle ekran bağımlılığının küçük yaşlarda gözlemlendiği durumlarda bu soruna ek olarak, konuşmada, fiziksel becerilerin gelişiminde ve sosyalleşme süreçlerinde gecikme, bilişsel bozukluklar, yaratıcı düşünmenin gelişememesi, sosyal dünyaya adaptasyon güçlükleri gibi problemler de eşlik edebilir.

Ekran Bağımlılığı Nasıl Önlenir?

Ekran bağımlılığının önlenmesi için öncelikle kişinin ekran başında geçirdiği süre hesaplanmalı, bu sürenin olması gerekenden ne kadar fazla olduğu belirlenmelidir; bu sayede kişi sürenin fazlalığının farkına varmalıdır.

Çocuklarda görülen ekran bağımlılığı için öncelikle ebeveynlerin davranışları incelenmelidir. Çocukların birinci elden gördükleri rol modelleri aileleri olduğu için, ebeveynler bu konuda hassas olmalı ve çocuklara örnek olacak şekilde davranmalılardır.

Kişi halihazırda ekran karşısında çok fazla vakit geçiriyorsa bu süre zarfı için kota kullanılabilir. Örneğin, kişi günün sadece belli saatlerinde ekran karşısında vakit geçirebilir, bu saatler dışında başka aktiviteler yapabilir.

Bunların yanında kişi oyunda veya sosyal medyadaki başarısıyla ne hissediyor incelenir, gerçek hayatta bu suni başarının yerine gerçek bir başarı konulmaya çalışılır. Bir diğer deyişle bağımlılığın altında yatan sebep bulunup, terapide bunu çözmeye yönelik bir yaklaşım kullanılır.

Şeyma ÖZTÜRK

ÇOCUK GELİŞİMCİ